La centralidad de Jasenovac en el Estado Independiente de Croacia: trabajo forzoso y exterminio en la construcción de la comunidad nacional

Autores/as

  • Arnau Fernández Pasalodos Universitat Autònoma de Barcelona

DOI:

https://doi.org/10.53351/ruhm.v9i18.634

Palabras clave:

Estado Independiente de Croacia (NDH), guerra antipartisana, Ustaša, genocidio, Segunda Guerra Mundial, Jasenovac

Resumen

El presente artículo realizará un recorrido a través de la historia del campo de concentración y exterminio de Jasenovac, el más grande por tamaño y en el que fueron ejecutadas una mayor cantidad de personas de toda la red concentracionaria ustaška, existente entre 1941 y 1945. El Estado Independiente de Croacia se dotó de todo un sistema de campos de diversa naturaleza que le permitieron controlar mediante el encarcelamiento, el trabajo forzoso y el asesinato a los tres grupos que fueron víctimas de sus políticas eliminacionistas por motivos étnicos, serbios ortodoxos, judíos y gitanos, todo ello en su intento por crear un Estado puro y étnicamente croata. A su vez, los campos de la Ustaša se utilizaron para encerrar y matar en ellos a elementos que se consideraba que perturbaban el orden y la moral católica, como los homosexuales, las prostitutas, los indigentes o los alcohólicos. Y, además, se convirtieron en una pieza fundamental dentro de las dinámicas persecutorias contra los opositores políticos, como los federalistas yugoslavos, los comunistas o los socialistas, y pasaron a ser un recurso fundamental de los ustaše en el marco de la guerra antipartisana. Por lo que respecta a esta investigación, trataré de dar una visión del campo desde la experiencia humana, a través de las vivencias y los sufrimientos que los internos de Jasenovac experimentaron desde el momento en que eran detenidos hasta que ingresaban, aunque muchos fueron ejecutados antes de atravesar siquiera las puertas del campo.

Con todo ello, este trabajo buscará respuestas a algunas preguntas clave: ¿Cómo se creó y organizó el campo de concentración de Jasenovac? ¿Cómo evolucionó y qué hace que podamos hablar de él como campo de exterminio? ¿Tuvieron los diferentes gobiernos de la Ustaša un control efectivo sobre su red concentracionaria? ¿Cómo fue la vida en su interior? ¿Quiénes eran y qué métodos de ejecución utilizaron los guardias para matar a los internos? ¿Qué se encontraron los primeros liberadores e investigadores del campo tras su entrada? ¿Por qué es importante integrar la experiencia de Jasenovac en las grandes narrativas sobre los estudios del fascismo, la violencia de masas o las políticas eliminacionistas en la Segunda Guerra Mundial? A partir de estas cuestiones y mediante fuentes primarias que incorporan relatos de supervivientes de Jasenovac e informaciones de organismos oficiales, se tratará de analizar y mostrar las experiencias de los prisioneros y las estrategias utilizadas por sus custodios para controlarlos, torturarlos y ejecutarlos.

Descargas

Los datos de descargas todavía no están disponibles.

Biografía del autor/a

Arnau Fernández Pasalodos, Universitat Autònoma de Barcelona

Graduado en Historia en 2017 por la Universitat Autònoma de Barcelona y posgraduado por la misma universidad en el Máster Universitario de Historia Contemporánea en septiembre de 2018. En junio de 2019 finalicé el Máster Universitario en Formación del Profesorado de Educación Secundaria y Bachillerato en la Universitat de Girona. Actualmente soy doctorando en la Universitat Autònoma de Barcelona bajo la codirección de Javier Rodrigo Sánchez y David Alegre Lorenz, con el proyecto titulado La experiencia de guerra antipartisana en España (1936-1952). Un análisis comparado en perspectiva europea

.

Citas

Pino ADRIANO y Giorgio CINGOLANI: Nationalism and Terror. Ante Pavelić and Ustasha Terrorism from Fascism to the Cold War, Budapest, Central European University Press, 2018.

David ALEGRE LORENZ: “El Estado Independiente de Croacia (NDH): encrucijada de imperios, violencias, comunidades nacionales y proyectos revolucionarios (1941-42)”, en Javier RODRIGO (ed.), Políticas de la violencia. Europa: siglo XX, Zaragoza, PUZ, 2014, pp. 191-239.

Alejandro ANDREASSI: El compromiso fáustico. La biologización de la política en Alemania, 1870-1945, Barcelona, El Viejo Topo, 2015.

Marko ATTILA HOARE: Genocide and Resistance in Hitler's Bosnia: The Partisans and the Chetniks, 1941-1943. Oxford: Oxford University Press, 2006.

Nevenko BARTULIN: The Racial Idea in the Independent State of Croatia. Origins and Theory, Boston, Brill, 2014.

Andriana BENČIĆ: “Koncentracijski logor Jasenovac: konfliktno ratno naslijeđe i osporavani muzejski postav”, Polemos: časopis za interdisciplinarna istraživanja rata i mir, XXI:41 (2018), pp. 37-63.

Andriana BENČIĆ y Stipe ODAK: “Jasenovac. A Past That Does Not Pass: The Presence of Jasenovac in Croatian and Serbian Collective Memory of Conflict”, East European Politics and Societies and Cultures, 30:4 (2016), pp. 805-829.

Egon BERGER: 44 mjeseca u Jasenovcu, Zagreb, Grafički zavod Hrvatske, 1966.

Max BERGHOLZ: Violence as a Generative Force: Identity, Nationalism, and Memory in a Balkan Community, Nueva York, Cornell University Press, 2016.

Mark BIONDICH: “Religion and Nation in Wartime Croatia: Reflections on the Ustaša Policy of Forced Religious Conversions, 1941-1942”, The Slavonic and East European Review, 83:1 (2005), pp. 71-116.

Jovan BYFORD: “Remembering Jasenovac: survivor testimonies and the cultural dimension of bearing witness”, Holocaust and Genocide Studies, 28:1 (2014), pp. 58–84.

Slavica ĆOSIĆ: “Šafranovci in Jasenovac”, Život i škola : časopis za teoriju i praksu odgoja i obrazovanja, LVIII:28 (2012), pp. 245-255.

Zdravko DIZDAR: “Ljudski gubici logora “Danica” kraj Koprivnice 1941-1942”, Časopis za suvremenu povijest, 34:2 (2002), pp. 47-75.

Tomislav DULIĆ: Utopias of Nation: Local Mass Killing in Bosnia and Herzegovina, 1941-42, Londres, Coronet Books, 2005.

Vladimir GEIGER: “Brojidbeni pokazatelji o žrtvama logora Jasenovac, 1941.–1945. (procjene, izračuni, popisi)”, Časopis za suvremenu povijest, 45:2 (2013), pp. 211-242.

Slavko GOLDSTEIN: 1941: The year that keeps returning, Nueva York, The New York Review of Books, 2013.

Emily GREBLE: Sarajevo, 1941–1945: Muslims, Christians, and Jews in Hitler's Europe, Nueva York, Cornell University Press, 2011.

Vladimir HORVAT, Igor VUKIĆ, Stipo PILIĆ y Blanka MATKOVIĆ: Jasenovački logori - istraživanja, Zagreb, Društvo za istraživan je trostrukog logora Jasenovac, 2015.

Mario KEVO: “Počeci logora Jasenovac”, Scrinia Slavonica: Godišnjak Podružnice za povijest Slavonije, Srijema i Baranje Hrvatskog instituta za povijest, 3:1 (2003), pp. 471-499.

Mario KEVO: “Posjet poslanika Međunarodnog odbora Crvenog križa logorima Jasenovac i Stara Gradiška u ljeto 1944.”, Časopis za suvremenu povijest, 40:2 (2008), pp. 547-584.

Milan KOLJANIN: “The Role of Concentration Camps in the Policies of the Independent State of Croatia (NDH) in 1941”, BALCANICA, XLVI (2015), pp. 315-340.

Slavko KOMARICA y Slavko ODIĆ: Zašto Jasenovac nije oslobođen. Zagreb, Meditor, 2008.

Alexander KORB: “Understanding Ustaša violence”, Journal of Genocide Research, 12 (2010), pp. 1-18.

Alexander KORB: Im Schatten des Weltkriegs: Massengewalt der Ustaša gegen Serben, Juden und Roma in Kroatien 1941-1945, Hamburgo, Hamburger Edition, 2013.

Alexander KORB: “Ustaša Mass Violence Against Gypsies in Croatia, 1941–1942”. En: Anton WEISS-WENDT (ed.), The Nazi Genocide of the Roma: Reassessment and Commemoration, Nueva York, Berghahn Books, 2013, pp. 72-95.

Alexander KORB: “The disposal of corpses in an ethnicized civil war: Croatia, 1941–45”. En: Jean-Marc DREYFUS y Élisabeth ANSTETT (eds.), Human remains and mass violence. Methodological approaches, Manchester, Manchester University Press, 2014, pp. 106-128.

Davor KOVAČIĆ: “Iskapanja na prostoru koncentracijskog logora Stara Gradiška neposredno poslije završetka Drugog svjetskog rata i procjene broja žrtava”, Scrinia Slavonica: Godišnjak Podružnice za povijest Slavonije, Srijema i Baranje Hrvatskog instituta za povijest, 3:1 (2003), pp. 500-520.

Lovro KRALJ: “The Evolution of Ustasha Mass Violence: Nation-Statism, Paramilitarism, Structure, and Agency in the Independent State of Croatia, 1941”, en Miguel ALONSO, Alan KRAMER y Javier RODRIGO (eds.), Fascist Warfare, 1922–1945. Aggression, Occupation, Annihilation, Londres, Palgrave Macmillan, 2019, pp. 218-242.

Michele Frucht LEVY: “‘The Last Bullet for the Last Serb’”: The Ustaša Genocide against Serbs: 1941–1945”, Nationalities Papers, 37:6 (2009), pp. 807-837.

David Bruce MACDONALD: Balkan Holocausts: Serbian and Croatian victim-centred propaganda and the war in Yugoslavia, Manchester, Manchester University Press, 2003.

Nataša MATAUŠIĆ: Koncentracioni logor Jasenovac: fotomonografija, Zagreb, Spomen - područje Jasenovac, 2008.

Antun MILETIĆ: Koncentracioni logor Jasenovac: 1941-1945. Dokumenta. Knjiga I, Belgrado, Narodna knjiga, 1986.

Antun MILETIĆ: Koncentracioni logor Jasenovac: 1941-1945. Dokumenta. Knjiga II, Belgrado, Narodna knjiga, 1986.

Antun MILETIĆ: Koncentracioni logor Jasenovac: 1941-1945. Dokumenta. Knjiga III, Belgrado, Narodna knjiga, 1986.

Stipo PILIĆ y Blanka MATKOVIĆ: “Poslijeratni zarobljenički logor Jasenovac prema svjedočanstvima i novim arhivskim izvorima”, Radovi Zavoda za povijesne znanosti HAZU u Zadru, 56 (2014), pp. 323-408.

Josipa PLEŠA: "Logorski sustav u Nezavisnoj Državi Hrvatskoj", Trabajo de Fin de Máster, Universidad Josip Juraj Strossmayer de Osijek, Facultad de Humanidades y Ciencias Sociales, 2017.

Richard RHODES: Masters of Death: The SS-Einsatzgruppen and the Invention of the Holocaust, Nueva York, Vintage Books, 2003.

José Ángel RUIZ JIMÉNEZ: Y llegó la barbarie: Nacionalismo y juegos de poder en la destrucción de Yugoslavia, Madrid, Catarata Editorial, 2016.

Filip ŠKILJAN: Organizirana prisilna iseljavanja Srba iz NDH, Zagreb, Srpsko narodno vijeće, 2014.

Jonathan STEINBERG: “Types of Genocide? Croatians, Serbs and Jews, 1941–5”, en David CESARANI (ed.), The Final Solution. Origins and implementation, Londres, Taylor & Francis e-Library, 2002, pp. 175-193.

Carlos TAIBO: Crisis y cambio en la Europa del Este, Madrid, Anaya, 1995.

Carlos TAIBO: Para entender el conflicto de Kosova, Madrid, Catarata Editorial, 1999.

Carlos TAIBO: Guerra en Kosova. Un estudio sobre la ingeniería del odio, Madrid, Catarata Editorial, 2001.

Yozo TOMASEVICH: War and Revolution in Yugoslavia, 1941-1945 Occupation and Collaboration, Stanford, Stanford University Press, 2001.

David VAN REYBROUCK: Congo. Una historia épica, Barcelona, Taurus, 2019.

Francisco VEIGA: La trampa balcánica: una crisis europea de fin de siglo, Barcelona, Grijalbo, 1995.

Francisco VEIGA: Slobo: Una biografía no autorizada de Milosevic, Barcelona, Debate Editorial, 2004.

Francisco VEIGA: La fábrica de las fronteras. Guerras de secesión yugoslavas 1991-2001, Madrid, Alianza Editorial, 2011.

Nikolaus WACHSMANN: KL. Historia de los campos de concentración nazis, Barcelona, Editorial Crítica, 2015.

Tonko BARČOT: “Vlast Nezavisne Države Hrvatske na otoku Korčuli”, Radovi Zavoda za povijesne znanosti HAZU u Zadru, 53 (2011), pp. 313-358.

Davor MARIJAN: “Između želje i stvarnosti: ustaša u bojnoj odori”, Časopis za suvremenu povijest, 50:2 (2018), pp. 337-361.

Jozo TOMAŠEVIĆ: War and Revolution in Yugoslavia, 1941-1945 Occupation and Collaboration, Stanford, Stanford University Press, 2001.

Descargas

Publicado

2020-06-08

Cómo citar

Fernández Pasalodos, A. (2020). La centralidad de Jasenovac en el Estado Independiente de Croacia: trabajo forzoso y exterminio en la construcción de la comunidad nacional. Revista Universitaria De Historia Militar, 9(18), 293–315. https://doi.org/10.53351/ruhm.v9i18.634